Э Тури Израевне Мелиховевоз, комики э май бири 92 сале, мере эззуревоз воисдембу гоф сохде. Кейки у ихдилот сохдембу э товун зиндегуни хуьшде, мере бу жир-бе-жирее гьисгьо: гуш дошденки ихдилот энуре э жугьури, мере воисдембу гирисде эз шори. Ижире гьисгьо бирени э сереботи гIэзизе гъусот. Тури Израевне – хубе духдер, боворинлуье зен, хосдегоре деде ве келедеде, мердьетие одоми, комики зиндегуни хуьшдере нори э гъуллугъсохи э кифлет хуьшде.

Тури хьэсуьл омори э дигь Маджалис эн Кайтагски район эн Догъисту. Деде-бебей эну, Изро ве Истир Ашуровгьо, бируьт гьэгъигъэтлуье жофокешгьо. Угьо зигьисдембируьт э дуьтебэгъэе хуне гьееки э бироргьой беберевоз ве э кифлетгьой энугьоревоз (гьемме бебей энуре бу пеж бирор). Кейки сер гуьрде оморебу Буьзуьрге довгIой Ватани гьемме шеш бироргьо ве бебей эн хьэшдсале Тури рафдет э довгIо. Дуь бирор пуч бирет, ве мундигьо, э и хьисоб бебей Туриш, вогошде оморет э гIэзизе улке. Э вэхд довгI угьо зигьисдембируьт э дедеревоз ве э хунедебирегоргьоревоз э гьомбор хуне: терсирембируьт эри зиндегуни хуьшде, эзу товун ки хьэсуьл оморебу омбаре эз лешгер вирихдегоргьо ве де унигее гъэчэгъгьо, комигьореки нисе воисдембу гъовхо берде эри советски хьуькуьм, э песой энугьо гешдембу милицие.

Гъэчэгъгьо э угьо дес нисе зерембируьт, энжэгъ хуреке вегуьрдембируьт.

Бебей эн шуьвер Тури, Нахшун Мелихов, гьемчуьн э довгIо бу ве пуч бири, доренки зиндегуни хуьшдере эри Ватан. У вэгIэдо Мухоил, шуьвер эну энжэгъ 12 сале бу, ве у мундебу бинелуье дошдегор э кифлет. Уре диеш чуькле бирор ве дуь хэгьер бу. Деде хэсдэ бирембу, ве Мухоил рафди кор сохде. Суьфде у окопгьо векендембу гьееки э ижире жовонгьоревоз уре хуно, эхи э дигь келетегьо не мундебу. Окопкьо векенде оморембу э гьемме жиге: терсирембируьт шишире диремореи вермахте э Догъисту. 12-сале Мухоил норе оморебу бригадир, песде у биребу сернуьш колхоз, эзу товун ки у бу жофокеш, жугьобдорлуь ве дануьсдегор. Бэгъдовой зен хосдеи ве те гирошдеи э Пятигорск у кор сохдембу завхоз э мэгIлуьмлуье школе-интернат «Гоянка», эже хундебируьт гьемме хьофд гIэилгьой эну. И школе-интернат, деригьо э Кайтагски район, мэгIлуьмлуь бу э гьеммей Догъисту.

Иму лап диндошдегоре кифлет бирим, — ихдилот сохдени Тури Израевне, — суьфде иму гировундембирм гьемме мигIидгьой жугьури. Гьер орине, э шоббот, гьемме гIэилгьо э кифлетгьой хуьшдеревоз оморембируьт э хуней бебе. Ве гьечуь бу э хуней деде-бебей ме, ве э кифлет эн шуьвер ме, ве гьечуьни э кифлетмеш. Имуре бу гъунши, лакец, у оморембу ве дегесуьндембу кинлей имуре, чуьнки э шоббот гIэмел ниев  сохде ире. Имуре лап хубе гъуншигьо бу. Э Нисону (Песах) иму хуьшдениму буьржуьндебирим гъогьол ве чуькле гъиргине гъогьолгьой хоеи, лап лезетлуь. Угьо сохде оморембу лап омбар, экунди 200 хое. Гъуншигьо-мусурмугьоре эз угьо лап хьэз оморембу, ве деде гьеммише угьоре дорембу. Дедей ме лап лезетлуь хьозуьр сохдембу. Э шоббот э кифлет иму гьеммише  нун буьржуьнде оморембу жир-бе-жире тегьер, гьейсэгIэт и гуфдире оморени «хала». Хьозуьр сохде оморембу омбаре чигьо: ягIни э гIош дунеиревоз, дулма эз велгъгьой онгур ве эн келем, жарков, ширине гIош ве омбаре лезетлуье чигьо. Меш хуте бирем хьозуьр сохде, э хьэлоли гуьре, гушди ве шири жейле сохде оморембу. Э Песах вегуьрде оморембу тозе гъобгьо. Ме гьеммере хуте бирем эз келедедейме, эз дедей ве эз хуьсуьр ме. Ве хуте сохдем духдергьоре ве гIэрусгьоре. Имогьой ве невегьоймеш дошдени гьеммере, чуь гереки дануьсде зен жугьуре. Согьбоши гуфдиренуьм эз Офирегор эри гIэилгьо ве невегьой хуьшде ве лово хосденуьм эри энугьо.

Э гъумолет иму омбаре рабигьо бу, э и хьисоб лап мэгIлуьмлуьгьо. Келебебей ме  эз тараф бебе, Юсуф Ашуров, бу раби э Маджалис. Гьеммейки уре гIуьзет ве хьуьрмет сохдембируьт, эри несиет вегуьрде эки эну гьеммише одомигьо оморембируьт. Кейки хьэсуьл оморебу терс шишире диремореи фашистгьо э Догъисту, нумаз сэхд сохде оморебу, ве гьемме сифиртирегьо е угонигее динлуье молгьоре келебебейме бердебу э нумаз Дербенд ве эн Махачкале. Суьгъде лелейме, бирор бебе, раби Бобби кук Юсуф – лап мэгIлуьмлуье рабини, сиротгьой эну гьисди э келе луьвэхь эн жугьургьой догъи. У бу бэхшвегир довгIо, рафди расири те Берлин. Оммо кейки вогошде омори э хуне, гъэрор сохди бире раби. Ме фикир сохденуьм, ки лелей ме Бобби унгъэдер бигIэдотигьо винири э и зобуне довгIо, эз комики вогошде не оморет дуь сугъде лелейгьойме, дуь кугIэмлегьой ме, ве бироргьо ве хэгьергьой ме муьндебируьт бебесуьз ве уре воисдембу руй бире эки Офирегор. Лап келеи хэгьер эн бебейме э шуьвер вадарафди э раби эн Махачкале Эфтах. Э кифлет иму бу очугъэ низом: гьерки дануьсдембу, чуь уре гереки сохде, гьеммейки гуш дошдембу э келетегьо ве э несиетгьой энугьо. ГьейсэгIэт, кейки ме келеи келедедеи, э ер овурденуьм зиндегуни хуьшдере ве варасиренуьм, ки несиетгьой эн деде-бебегьо эри хуби бу: келетегьоре гьисди зиндегуние синогъи, ве бинелуьи – гьеммише дошдебирим весиетгьой Туроре.

Гьечи, э хуней иму, эки келебебе ве лелейме, комигьоки раби бируьт, бежид оморембируьт одомигьо эри несиет ве кумеки. Е гиле э хуней иму оморебируьт одомигьо, векендуьт гъолушгьой хуьшдере, оммо рэхьгьо э Маджалис гьич небу, жейле э поизи. Ини одомигьо ве гешдембируьт э гъолушгьоревоз. Гъолушгьоре гьишдет э пошней дер ве диреморуьт э хуне. Гъолушгьо лап муьрдал бируьт, эзу товун ме угьоре шушдуьм ве гье гене норуьм э пойней дер ве диреморуьм э хьэет эри вози сохде э хэгьергьой мерввоз э тупевоз (ме умогьой 15-16 сале бируьм). Кейки гъуногъгьо сер гуьрдуьт рафде ве винируьт темизе гъолушгьоре, угьо мэхьтел бисдоруьт ве пуьрсируьт, ки шушди. Ме у вэгIэдо очугъдуьл ве гIэйбкеш бируьм. Ме гуфдируьм, ки ме шушдем. Ме гьеле екем терсиребируьм: гьебелкине, герек бу пойвокуй хэлгъэ муьрдал гьишде, оммо деде имуре хуте сохдебу: гереки хьуьрмет сохде гъуногъгьоре ве гьеммише гьемме мие темиз бу – э е жигеш не хокору не туз.

Э нуботлуье руз э хуней иму оморебируьт гье у дигьине гъуногъгьо, эри хосде мере: бирмунуши эри вихдеи гIэруьсе бу гъэножогъи ме эки одомигьо, оммо фикир сохденуьм, ки жирей келесохдеи ме. Лап мерэгълуьи, ки жовоне геде, эри ки мере хосдембируьт, гьеле гъуллугъ сохдембу э жергегьой эн Советски лешгер. Гьечи гъовунгьой иму хосдеи имуре сохдебируьт, оммо иму дуь екире не виниребирим. Э гоф деде-бебе ме гуш дошдембируьм. Гьеле кейки шуьвер ме вогошде оморебу эз лешгер, ве иму рафдембирим э кино енебуге гешдембирим. Ме э уревоз гьич э тэхьнои не гешдем, э меревоз гьеммише бируьт хэгьергьой ме. Э жовоне гедеревоз гIэмел небу э тэхьнои мунде, ве у одохлуь эн туьш буге. Ве ме лап гIэйбкеш бируьм, ме чумгьореш нисе дануьсдембируьм вокошире. Ини ижире бу келесохдеиму: номус хуьшдере дошдебирим.

ГьейсэгIэт ме варасиренуьм, ки деде-бебе хуб дануьсдембируьт кифлет эн одохлуьй мере ве уре. Гьеммейки дануьсдимбируьт жофокеши энуре, эхи э вэхд довгIо у, гьеле жовон, сернуьш колхоз бу. Ве деде-бебейме егIэлмиш не бирет. ГIэруьси иму келе бу, чуьтам эн гьеммейки у вэхд. Огол зере оморембу гьеммей дигь, э хьэет норе оморембу дуразе шуьлхьонгьо ве куьрсигьо ве э сер энугьо дешенде омормбу сипре когьоз, хуреке хьозуьр сохдембируьт гье инжо э хьэет огол зере оморигьо кейвонигьо (повариргьо) ве зенгьой кифлет. Гьеммейки кумеки сохдембируьт, венжирембируьт, норембируьт, шушдембируьт. Э пушойгIэруьсие коргьо мерэгълуьте бируьт, эз хуьшдени гIэруьси. Е руз мунде те гIэруьси, мэгIнигьо хундембируьт, вежегьисдеимбируьт ве xи хуьрдембируьт, ве лап шори бу. Домор огол зерембу хьовиргьой хуьшдере (бирордомор), ве угьош гешдембируьт. ГIэруьс гирисдембу, кейки уре бердебируьт, гьишденки хуней бебе-дедере. Оммо хуней шуьвер ме гьемчуьн эри ме бири хуней бебе-дедере хуно. Иму э шуьверевоз зигьисдейм дуразе ме мерэгълуье зиндегунире, дошде веровундейм хьофд гIэилгьо, ве гьемме гIэилгьой ме эгъулменд ве номуьслунуьт. Шуьвер омбар кор сохдембу, ме бируьм э гIэилгьоревоз. Имуре хьофд гIэили, омбаре невегьои ве нишрегьои. Шуьвер ме эз гIэрей зиндегуни рафди э 2019-муьн сал.

ГIэжелсуьзи иму – э гIэилгьой имуни ве э песдеине эрхэгьо. Кифлет – и гIэжелсуьзини.

ГьейсэгIэт, эз буьлуьнди эн гIуьмуьрлуьгъи ме, ме варасиренуьм, ки гьеммише гереки гуш дошде э деде-бебегьой хуьшде: угьо гьич зобуне несиет нидуьт, зигьисде э весиетгьой эн Тирой имуревоз, муьхькемлуь бире э дин хуьшде. Гьеммей эни жугьобгьоре э сер пуьрсуьшгьой хуьшде гIэмел миев офде э Гъэдише Книг иму, гереки хунде уре ве руй бире эки Туро бежид, ве неки кей гереки. Худо Кумек!».

Нуьвуьсди Стелла Давыдова.

Тержуьме сохди Ильягуева А.