Э песини вэгIэдо хунде дануьсдеи торихе, гIэдотгьоре ве базургенди эн жугьургьой догъире муьхшуьл биренуьт омбаре гешдегоргьой гIилме. Оммо омбаре гъосуьтгьо гьеле бегьем гешде не омори. Ирине Хаимовне хунди дануьсди динлуье партал эн жугьургьой догъире.
Редактор ве гIилмие меслэхьэтдорегор эн эни дофусзереи гьисди торихчи ве этнолог Валерий Аронович Дымщиц, комики э гIэрей омбаресалгьо муьхшуьл бирени э торих эн жугьургьой догъиревоз. Ини чуь у нуьвуьсдени:
«Торихчи, этнограф ве краевед Ирине Михайлове гировунди лап келе кор: вечири гьер беделгьой динлуье парталгьой эн жугьургьой догъире, гьемме ерашуьгъигьоре, тилисимгьоре ве гъобгьоре: егъинлуь гуфдири нумгьой энугьоре, тегьер э кор венгесдеи угьоре. Мол, бэшгъэй бэхш сохдеи э зенуне, мердине ве гIэилие парталгьо норе омори э вэхд гуьре (чуьтам дегиш бирембу кастюм эз деврон эки деврон, чуь суьфде эз муд вадарафди, чуь дирте) ве жиге (гьечуь вокурдеимбируьт партале ве гьечи гуфдирембируьт партал хуьшдере жугьургьой Кайтаг, ве гьечи – жугьургьой Азербайджан ве диеш).
Нуьвуьсдегоре гьисди дананигьой кавказе хунде дануьсдеи ве эн торихчи, ве эзу товун фегьм сохдени парталгьой жугьургьой догъире э биевгьо той сохденки э кастюмгьой эн унигее хэлгъгьой Кавказевоз, ве эзу товун э партал эн жугьургьой догъи винирени ве жэгIмир, ве жирелуьи.
Э е гофевоз, э вохурдеи э е ченд гIилмие мейдунгьо – кавказоведение, иудаике, этнографие – хьэсуьл омори тозе, мерэгълуье книг».
Э книг веноре омори сиротгьой эн гьэгъигъэтлуье парталгьо, чуьтам эз жир-бе-жире музеейгьо, гьечи ве эз сэхьиблуье кифлетлуье коллекциегьо, омбаре шекуьлгьо, сиротгьо э миллетлуье парталевоз эн нушудорегоргьой эн омбаре кифлетгьо, э и хьисоб, эн Анисимовгьо, Дадашевгьо ве унигегьо. ГIэмел миев винире шекуьлгьой эн мэгIлуьмлуье шекуьлкешгьоре эн Макс Тильке ве Митрофпн Алехин, комигьоки шекуьл кеширет жугьоргьой догъире э миллетлуье парталевоз, кор сохденки э жигегьой зигьисдеи энугьоревоз. Нуьвуьсдегор дануьсди вечире сиротгьой эн Мишиеве Либо эн жир-бе-жире салгьой эн зиндегуни эну: эз салгьой гIэили те пире гIуьмуьрлуьгъи. Хунде дануьсденки сиротгьоре, гIэмел миев винире, чуьтам дегиш бирембу парталгьо, ерашуьгъигьо, сердегигьо эн е зен э жир-бе-жире салгьой эн зиндегуни эну.
Э книг гьемчуьн дери ве гьеймогьине сиротгьой духдергьо ве эн жовоне зенгьо э шолевоз, комигьореки вокурдембируьт жугьургьо ве кимигьо селигъэлуь дошде омори э кифлетгьо те имбурузине рузгьой иму. Нушудорегоргьой эн кифлет Гилядовгьо нушу дорет э жигей моделгьо, ве Александре Аронсон сохди лап раче сиротгьо.
Нуьвуьсдегор согъбоши гуфдирени эз гIилмие меслэхьэтдорегор В.А.Дымщиц, эз Миллетлуье музей эн Республикей Догъисту э нум А.Тахо-Годи, эз сервор эну П.О.Магомедов, гьемчуьн эз жигегир сервор Дж.А.Дагирове, эз Музей жугьургьой догъи э Гъирмизине Слободке, эз Уруссиетлуье хьуькуьметие архив эн сиротлуье документгьо, эз гьемме, ки дори кугьне сиротгьоре ве кифлетлуье хэгълуьигьоре. Жэейле согъбоши гуфдире оморени эз сиротчи Александр Аронсон, эз модельгьо Анне, Яне ве Евгение Гилядовгьо, Элле Пейсахове, эз Светлане Сафаньяеве, Аркадий Гаврилов, эз э гуьнжо овурдегор музей жугьургьой догъире эн шегьер Ор-Акива ве эз рэхьбер эн жовонлуье Ассоциацие «Кешев» Павел Елизаров, веровундегор кор сервор СТМЭГИ Данил Данилов, эз рэхьбер шегьерлуье клуб эри пенсионергьо «Мир прекрасен» эн шегьер Кирьят-Ям Бен-Цион Шамаилов ве эз омбаргьо.
Гъосуьтлуье гофноме, э комики шуморде омори гьер бедел эн парталгьо э зугьун жугьури э тержуьмсохиревоз э зугьун уруси, веноре оморигьо э эхир книг, кумеки сохдени дошде кугьне биригьо гъусоре. Книг мие мерэгълуь бу эри этнографгьо, ве эри гьемкоркигой музейгьо, мерэгълуь биренуьтгьо э торих миллетлуье кастюмевоз, эзу товун ки, не денишире э ухшеш зереи э парталевоз ве ерашуьгъигьой эн унигее хэлгъгьой Кавказевоз, динлуье кастюм эн жугьургьой догъире бу жирелуьи хуьшде. Гьэгъигъэт угьоре нуьвуьсдегор бирмундени э гешдеи гIилми хуьшде. Гьемчуьн ихдилот сохде оморени э товун жирелуьи неки эн партал эн жугьургьой догъи денишире э жигей зигьисдеи гуьре неки э дорун эн е хэлгъ, оммо ве парталгьой эн хэлгъгьой гъуншигьой энугьо. И жирелуьигьо бирмунде оморени ве э нумгьо эн жир-бе-жире жирегьой гофсохдеи эн зугьун жугьургьой догъи ве э пуре тегьеревоз. Э серномей книг меселегьо э жугьури нуьвуьсде омори э кумеки догълуье-жугьурие хьэфномей кириллице. Эри тинжиети ве варасиреи э омбаре хундегоргьо овурде омори кутэхьэ тегьергьой хундеи.
Нуьвуьсди Олег Михайлов
Тержуме сохди Ильягуева А.
