Кейки хьэсуьл оморени гIэилгьо, кимигьоре эз угьо Худо моч сохени э гъофой сер ве дегьишдени э гIуьлом, эри офире рэхьми. Угьо фуьрсорегоргьой Офирегори. Ве у — духдир эз Худои, у уре моч сохди. У – гье у духдири, комики гьисди бинелуье дерму э гъисмет эн нечогъгьой хуьшде, комики хос сохдени неки э коревоз, оммо ве э гофевоз. Гуфдире оморени, егенер нечогъ бэгъдовой гоф сохдеи э духдиревоз хос не бири, егIни и духдир нисди.

Оммо у гьэгъигъэтлуье духдири, сенигIэткор э келе хьэрфевоз. Ве ме ире гуфдиренуьм э товун Хумаре Николаевне Семеневе. Ме гъэрор сохдейм гоф сохде э и хэйроне, эгъуьлменде, соводлуье ве э эдеблуье зеневоз, э Дербенд гьеммейки уре гуфдирембируьт – «Умочке духдир иму».

— Ихдилот сохит, эже ишму хьэсуьл оморейт, эже хундебирит э школе, чуьни эри ишму варасиреи «Чуькле Ватан»?

— Ме хьэсуьл оморем э Дербенд э 1950-муьн сал э кифлет Николай ве Инжи Яхияевгьо э песой довгIолуье вэхд, оммо э хубе кифлет, мере келе сохдебируьт эгъуьлменде одомигьо, комигьоки дешендебируьт э ме гьемме гъувотгьой хуьшдере ве минкингьоре. Ме хундебируьм э 11-муьн школе э Дербенд ве э 1968-муьн сал хунде варасдем уре.

Гьемме школьни салгьо, ве песде ве студенчискигьо, Догъисту несигIэт дори мере гьемме хьэвеслуье ве базургенде ологъгьо, чуьнки гьэгъигъэт и дешенде э ме элементгьой вердиши биреи гIуьломе ве дуь э екиревоз корисохдеи э иловле гьисдо одомигьоревоз, везуьшигьо ве гIуьломе виниреи мере.

Чуькле Ватан муьхькем сохди э ме ологъгьоре э хьовиргьоревоз, э кифлетевоз ве э гъуншигьоревоз ве ологълуьни э еровурдигьоревоз неки э товун вэхд гIэильети, оммо ве э шоре дэгъдэгъэгьоревоз ве э зиндегуние нубогьоревоз. Догъисту, жейле Дербенд, бири вожиблуье бэхш эн хуьшденварасиреи ме ве кумеки сохди офире э ме мухькемлуье жирелуьире.

Енебуге Чуькле Ватан кори сохди э сер зиндегуни ме, кори сохденки э жире-бе-жирее тарафгьой эну – эз верзуьшигьой эну те сенигIэткорлуье хьэрекетигьо.

— Эже ишму хундейт э зеверие соводие идоре? Гьейчуь вихдейт ижире четине, талаб сохденигьо хуьшдере дореи сенигIэт эн духдир?

— Екем э товун гирошдигьо:

Деде-бебей ме – Яхияев Николай Илизирович ве Инжи Гавриловне. Бебе хьэсуьл омори э 1919-муьн сал ве18 сале биренки рафди э шегьер Харьков эри хунде э Медицински Институт. Хунденки э унжо се курс межбур бу, гьеммере гьишде ве рафде э довгIо. У гъовхо бердебу те песини рузгьой довгIо, оммо гье генешки ве имид бирембу, вогошденки, тозеден хунде э Медицински зеверие соводие идоре. Хэйф, сер гуьрде хундеире эз сеимуьн курс у дие не дануьсди, чуьнки гьемме архивгьо э вэхд довгIо сухдебу, оммо гьеммере сер гуьрде эз сер суьфдеревоз уре минкини небу – э кифлет омбаре гIэил бу, ве у, чуьн келеи жугьобдорлуьире эри энугьо вегуьрдебу э сер хуьшде. Оммо гьеммей эни вэхд уре воисдембу мугьбете эки медицине доре э гIэилгьой хуьшде… Бебе гьемме зиндегуни хуьшде кор сохдебу, уре э Магаремкент бу тукун эн хуреклуье молгьо. Деде бу лап соводлуье, эгъуьлменде зен ве шолиехь ве гьеммише бебей мере гъувот дорембу. Э гIэдот Кавказ гуьре, деде гьеммише дениширембу э гIэилгьо ве келе сохдембу имуре, дануьсдембу гъэрор сохде гьер четини имуре – гIэилгьо, келе биренкиш, гьеммише оморембируьт эки деде эри несиет.

Гьечи ме гьемме вэхд гIэильети ме ве жовоне вэхд ме келе бирем э ихдилотгьой энуревоз э товун вожиблуьи мэгIэной духдири, ве войге эн зиндегуни эну гирошди э ме.

Эзу товун вихде сенигIэте эри ме четини небу, эшкуново – ме хьозуьр бирембируьм ве зуте дануьсдембируьм, чендгъэдер ме бэхдлуь бирем чуьнки мере бири минкин бире духдир.

Ме э Догъистонлуье Медицински Институт э Махачкале дарафдем э 1968-муьн сал ве вихдем сенигIэт «терапие».

— Эже ишму кор сохдебирит? Эже ве э ки офдембирит гувот, эри э верзуьшлуьиревоз берде нум духдире?

— Ме институте хунде варасдем э 1974-муьн сал ве гье бирден сер гуьрдем кор сохде э больницей чухуткеи э шегьер Дербенд, песде гирошдем э шегьерлуье поликлинике №1 – э унжо ме кор сохдем 44 сал участкови духдир. Гъувот эри кор сохде духдир ме офдембируьм жир-бе-жире: кор духдир лап жугьобдорлуьни, эзу товун хьэрекети кумеки сохде э одомигьо, сук сохдени зиндегуни нечогъгьоре – и бу бинелуье себеб ме. Гьер пенж сал ме гирошдембируьм нубогьой зевер сохдеи сенигIэте, кор сохдембируьм э сер хуьшде гьеле биренки дедей эн чуькле гIэилгьо, гIэйб нисе кеширембируьм пуьрсире эз синогълуье духдиргьо ве офдембируьм хьэвес, виниренки ве фегьм сохденки барасигьой хуьшдере.

Гьисдии сенигIэткорлуье вердуьшигьо вес нисе сохде эри духдир бире – егъин гереки хьуьрмет сохде ихдиери нечогъгьоре, гереки дошде сур духдирире, гъувот доре нечогъгьоре, оммо лап бинелуьи – бире довумлуь ве темизе дуьл.

Келе шори эри ме бируьт рэхьме, жунсогълуье руйгьо ве дуьлгьо эн нечогъгьой ме – омбардекигьоре эз комигьоки ме хос сохдембируьм э эрхэгьоревоз ве кифлетгьоревоз, эз келедеде ве келебебе те невегьо. Э товун ме кими вэхд гуфдирембируьт, ки ме дануьсденуьм хос сохде неки жендеке, оммо ве жуьнеш…

— Ихдилот сохит э товун кифлет хуьшде, э товун шуьвер ве э товун гIэилгьо.

— Хунде варасденки Институте, ме ведарафдем э шуьвер э 1974-муьн сал э Семенов Ювил Равиноевич, Иму гьерду жовон бирим – у хунди варасди э Кишинев Дигьлуьехозяйственни Институте, ве песде рафди э лешгер. Иму зигьисдембирим гьееки э гIэсуьлменде деде ве бебей энуревоз – Тури Пинхасовне ве Равино Натанилович, гьемчуьн э бирор энуревоз Владимиревоз ве э хэгьер Миреревоз. Угьо мере гъобул сохдет лап герм – гьемме келе кифлет энугьо бири эри ме гIэзиз. Э товун гьемме суьфдеи нечогъгьой ме ихдилот сохдембируьм неки э шуьвер, оммо э гьеммей кифлет – угьо мере гьеммише гъувот дорембируьт ве кумеки сохдембируьт келе сохде веровунде келеи духдергьой мере- Татьянере ве Нателере. Ме рази бируьм эз угьо эри довоми ве варасиреи гьеммей эни суьфдеи салгьой духдир биреире.

Дирте ме зендебируьм диеш дуь гIэил – Маргарите ве Бинсиро.

Келеи духдергьой ме хундембируьт э Пятигорск э Фармакадемие. Чуьклеи гIэилгьореш гьемчуьн гьисди зеверие соводи. Келеи духдер мере Татьяне Ильгияеве дуь гIэили – гьердуь духдири: духдер Ирине и пушогьо вегуьрди нум Кандидат эн Медицински гIилми, кук — Лион серворлуье духдири э стоматологически поликлинике э Москов.

Дуьимуьн духтер ме – Нателле Адиньяеве – дошде веровундени чор куке, дуьдуь эз угьо – Йосеф ве Йонатан хунденуьт э мэгIлуьмлуье Медицински Институт э Венгрие, дуьдуь чуьклеигьо – Михаэль ве Итамар гьеле хунденуьт э школе. Чуьклеи духдере Маргарите Беньягуеве дуь куки – Якутиэль ве Шимон, гьердуь хунденуьт э школе. Кук Бинсиро гьеле зен не хосди, ве гьер дедере хуно мере воисдени винире уре э зен хуьшдеревоз.

Ме э шуьверевоз гирошдейм эз четине 90-муьн салгьо, ве дошде веровундейм верзуьшлуье гIэилгьоре, дешендейм э угьо номус ве гIэсуьлменди, хуте сохдейм угьоре бире инсоньети ве не терсире эз четинигьо. Ме ве шуьвер ме эз 75 сале зиедим, оммо иму гьер руз гуфдиреним эз Худо согъбоши эри эну, несигIэтдореи, комиреки иму угьоре дорейм: гьерки эз угьо э товун иму гъэйгъу кеширенуьт, тигъэт доренуьт э иму ве хьуьрмет сохденуьт. Иму эрклуь биреним э гIэилгьой имуревоз!

— Э комини жигеи э зиндегуни ишму дин?

— Э суьфдеи нубот воисдени гуфдире, ки гIэдотлуье кифлетлуье верзуьшигьо ве э кифлет имуш, ве э кифлет шуьвер бируьт лап вожиблуь. И, э суьфдеи нубот, расирени э гIэдотгьой жугьури: мигIидгьо, дануьсдеи зугьун, динлуье гIэдотгьо, ижирегьо чуьн дануьсдеи хьэлолире, тефилегьо, дегесуьндеи шэгIмгьоре ве социально-базургенде верзуьшигьо. Гьеммей энугьо дошде оморембу эз гIэилиревоз.

Дин вожиблуье бэхш мене. И гьэгъигъэт уни, чуь ек сохдени гьемме жугьургьоре ве кумеки сохдени дошде гIэдотгьоре, уни, чуь имуре сохдени гъувотте ве несигIэтлуь гIоширте.

Мидануьм гуфдире гьеммэгIэно, чуь дин кори сохдени э хуьшдере бирмундеи ве э гъэрорномегьой эн гьеррузине зиндегуни иму, кори сохдени э зиндегуние рэхь ве э доруние гIуьлом, кумеки сохдени э социальни дузгунлуьи ве муьхькем сохдени э иму ологъгьоре э торих имуревоз, келетегьоревоз ве э дин-догIотие жэгIмиетевоз.

— Чуьтам ишму фикир сохденит, дин ве гIэдотгьо кумеки сохдени э иму гирошде эз гьемме зиндегуние четинигьо?

Гьелбетте, эри! Чуьнки э четине вэхдгьо иму офденим дуьлхомушире ве имидире э дин, руй биренки эки тефило ве эки Офирегор. Гьеле э торихлуье нишоне варасиреи синемишигьой эн хэлгъ жугьурире, ижирегьоре чуьн пиш сохдеи ве Холокост, гье бирден дорени имуре варасиреи гъувоте ве довомлуьире, хьэвеслуь сохдени хэлгъ имуре гирошде эз четинигьой хуьшде.

Мидануьм гуфдире егъин, ки дин ве гIэдотгьоре гьисди омбаре мэгIэнои эри гьемме чуькле, оммо лап гъувотлуье хэлгъ иму.

— Чуь михоит ишму эри жовоне эрхэгьой жугьургьо?

— Воисдени гье бирден гуфдире, ки жовоне эрхэгьо лап эгъуьлменди, э буьлуьнде хьэрекетиревоз параменд бире, эрхэгьо, комики э пушой хуьшде норени буьлуьнде везифегьо ве хьэрекети сохдени расире э угьо.

Оммо вожиблуье тараф эн дин иму гьисди дошде жирелуьи хуьшдере ве, гьелбетте, «муьхькем сохде биней хуьшдере», енебуге хунде дануьсде торих ве базургенди хуьшдере, дошде гIэдотгьоре, бире очугълуь эки тозе дананигьо – и неки хунде дануьсде нуьвуьсдеигьой жугьурире, оммо ве униге тарафгьореш, параменд сохде фикиргьоре ве зиед сохде жигегьоре ве варасире еккейге базурдендигьоре ве дингьоре – и кумеки сохдени вокурде куьрпигьо э гIэрей жир- бе-жирее жэгIметгьо.

Лап воисдени, чуьнки жовоне эрхэгьо бируьт дузгунлуь ве чуьнки угьо бурав э дузе рэхь.

Омбаре мэгIэно гереки доре э физически ве психологическ жунсогъи – и бинеи эри расире э гьер везифегьо.

Гьеммей эни минкинсуьзи хьуьрмет не сохденки деде-бебегьоре ве келетегьоре, вегуьрденки хьэвесе эз синогъи энугьо ве эз хьохоми…

Воисдени хосде эри жовонгьой иму бире игидлуь, рафде э рэхь хуьшдеревоз, бовор сохде э хуьшде ве э божеренлуьи хуьшде, офде бофолуье хьовиргьоре, офде вэгIэдо эри жейлее фикирсохигьо ве мухькем сохде доруние «ме», муьхькем сохде ологъгьоре э диневоз ве гIэдотгьоревоз.

Бегьем сохде и раче гоф сохдеире воисдембу э е дуь келме эн Альберт Эйнштейневоз: «Зиндегуни – и чуьн жегьсдеи э сер велосипеди, эри уре дошде гереки жьуьмуьсде».

— Согъбоши эри мерэгълуье гофсохи! Хосденуьм эри Ишму дуразе зиндегуни ве омбаре мэгIрифетлуье хэелгьо!

Нуьвуьсди Стела Давыдова

Тержуьме сохди Ильягуева А.