28-муьн февраль э догъи-егьудии жэгIмиетлуье дин-догIоти бинелуье мескен ОГЕ э Сокольники вокурде миёв бирмундеи кор шекуьлкеш Тамаре Даниловни Анисимови, э хотур 90-муьн сали эз руз хьэсуьл омореи. Э пуш-пушокие бирмундеи бигIэдотлуье корреспондент СТМЭГИ гоф сохди э екиревоз эз нушудорегор гIуьзетлуь бирегор гъумолет.
У гъозие-гъэдер, гирошденигьо э сал, мэгIлуьмети сохдигьо э Уруссиет Сал кифлет, гIэмел миёв фегьм сохде чуьтам зиёдгуьгчегие вогьне э ёр овурде гьемвэхдигьоре э догъи-егьудии кифлет Анисимовигьо, бэхш доригьо жэгIмете не энжэгъ мерэгълуье усдо, оммо ве согъе десде мэгIрифетлуье одомигьо: шекуьлкеш, гIилмчи, нуьвуьсдегор, возирегор, инженергьо. Э суьфдеи нубот гIэмел ниев не бирмунде Илью Шербетовиче Анисимове (1862-1928) – этнографе ве жэгIметлуье корсохе, «вокурдигьо э гIуьлом догъи егьуди».
Нишре эну гьем верзуьшлуь зиёд дуразкеши хубтее кифлети дин-гIэдоти, дипломат ве гешдегор гIилми гIэрейхэлгъие гъэножогъи Александр Гиреевич Анисимов гьисди имбуруз ихдилотчи иму. Фикир сохде, чуьки интервью иму руьхсет доре варасиреи пэхьнии зиндегуние бараси ве Александре Гиреевиче гьем кифлете Анисимовигьо.
СТМЭГИ: Александр Гиреевич, э меселе, Анисимовигьо бири эз гъумолет Ождохо хо, чуьтам э зугьун жуьгьури мэгIэнолуь бире: «гьождогьо».
Комини жэгIмиегьо чигьрет хосиете, эз хэёл ишму, кумеки доре нушудорегоргьо гъумолете, дузгунлуь ведировунде гье у лап хьэрой-хьэрой нуме, э хуьшде ошугъ сохде гьуьндуьрие э жире-бе-жирее гьосуьте кор?
Александр Анисимов: Эз гIэили ме несигIэт вегирдем э кифлети дин-гIэдоти э гуьнжо овурде бигIэдотлуье, тозе, ухшешие гьождогьогьи дин-гIэдотии кифлет. Кифлети меселе ихдилот сохдени э товун гьэгъигъэтлуье муьгIуьжуьзе ве игидьети гьеркире э гьэд кифлет. ГьейсэгIэт мере эхирдеш гьисди вэгIдо эн хуьшде эри лугъондлуь хундеи дануьсдеи торих кифлете, ве ме винирем: хуьшдени-гьождогьо дануьсди гирошде ижире четине гьем барасилуье зиндегуние рэхь эгъуьлменде мэгIрифет. Угьо бэхшвегири сохди э дуьруьжде гъозие-гъэдер социальни ве политически зиндегуни вилеет.
Гъумолетерэхьбер кифлет иму Шербет бири раввин э дигьбон Тарки ве сервор раввин Термин-хан-Шуры, варасди ешиве э Иерусалим. У кумеки дори э пул расундеи догъи егьуди, гирошдигьо э Эрец-Исраэль, восдори хори э ён Аслани гъопу э Иерусалим эри нумаз догъи егьуди.
Кук эну, Илья Шербетович Анисимов, келе бебе эн ме, бу суьфдеи догъистонии догълуь, комики вегуьрди буьлуьнде данани э Уруссиетие Империе, бири инженери э нефти мэгIдон Ротшильде э Баку. Гье евэхди у деберди мэгIлуьмлуье омонети э хундеи дануьсдеи этнографие догъи егьуди, нуьвуьсди э 1888-муьн сал суьфдеи гуьрд сохде оморе э у гьосуьт, «Кавкази егьуди-догълуьи», комики дошдеи гIилмлуье верзуьши ве имбуруз. Гирошдеи зигьисде э Грозни, Илья Шербетович не энжэгъ кор сохди э бинелуье сенигIэткори, оммо гьемиге берди келе жэгIмети кор: дарафди э гъэд жэгIмиетлуье хуьшден рэхьберисохи Грозни. Бири томошелуье (депутат) шегьери эз егьуди жэгIмиет дин-догIоти, сервори сохдеи у жэгIмиет дин-догIоти, комитет догъи егьуди ве шегьери нефтикорисохи фикир, вокурди жуьгьури школе.
Кук Ильи Шербетовиче, Даниил Ильич, зигьисди э Москов, гуьнжо бири зиёдгуьгчегие кифлет, бири тербиедорегор экономике. У дануьсди гъэйгъуре кешире эз четине вэгIэдо политикигьо дегишбиреи ве жозе кешире э вилеет, дошде ведировунде кифлете. Кук эну, бебе эн ме, Анисимов Гирей Данилович, бири мэгIрифете экономист, дуь эекиревоз э десде сернуьш хьуькуьм А.Н.Косыгине у сергуьрди хьозуьр сохде экономикигьо дегиши, комигьоки э хьэйфкеши, гьечуь ве не бири веровунде.
Хьэвеслуь ве эшгълуь бире меселенигьо эн ме гъовумгьо, ме гъэрор норем биреи депутати, э хьисоб дешенде у корисохи гъувот, комики вилеет иму гирди жиге э гIуьлом. Э кифлет те у вэхд гьич не бу депутатгьо гье у гьисди омонети эн ме э торих кифлет ме ГьейсэгIэт ве келеи духдер ме гьисди уруссиети депутат. Э гъэд кифлети дин-гIэдоти мере воисди хьэрекети веноре гьемчуьн бире гьождогьо, э гуьнжо овурде тозе рэхь э зиндегуни кифлет эн ме, э гуьнжо овурде дипломати дин-гIэдоти корисохи.
СТМЭГИ: Ки эз гъовум-гъэрдеш нушу доре э гуьнжо овурде эн ишму хуьшдени, вихде сенигIэткори ве екиге зиндегуние вожиблуье гъэрорноме?
Александр Анисимов: Гьелбетте, э ёр овурде э пушотеине жугьоб ме куьнде гъовум, бараси угьоре, везифе ве мерэгълуьи. Эки угьо ме норе ве Тамаре Анисимове, холей ме, гъувотлуье шекуьлкеш ве сечсохдение одоми. У возири келе шолиэхь э бараси хуьшдени ме ве бири эри ме лап куьнде хьэрмэхь. МенфигIэт ме э торих кифлет эшгъдорегор екиге холе. Маргарите Данилове, коминики деберди хуьшденкордание омонети э гешдеи гIилми торих кифлети.
СТМЭГИ: Э суьфдеи данани ишму гьисди торихчи. Эз чуь ишмуре э хуьшде вогосунди и сенигIэткори? Кумеки дорени торихлуье данани гъэрор норе депутатигьо везифе? Енебуге, бешгъэ гофоревоз, поюндени ишму кор торихчи, биреки дипломат?
Александр Анисимов: Э дуразовуне гировундеи эн хуьшде сенигIэткорлуье корисохи ме еклуьги сохде торихи э дипломати. Э диплом Дипломати Академии нуьвуьсди, чуьки ме «торих гIэрейхэлгъие гъэножогъи». Верзуьшлуь сенигIэткори.
Гъэгъигъэт э у дипломегьо ме дарафдем э кор э аппарат Хьуькуьм Уруссиет, э департамент гIэрейхэлгъие гьемкорсохи гьемиге гIэрейхэлгъие жире гьемкорсохи.
СТМЭГИ: Кейки ишму гъэрор норе шинох биреи дипломати жире кор? Эз чуь у межбур бири?
Александр Анисимов: Э 70-муьн салгьо э ме бегьем расири войге хунде дануьсде гIэрейхэлгъие гъэножогъи, бэхшвегири сохде э гIэрейхэлгъие проектгьо. Гье у бири оголзереи дуь войнеревоз. Суьфде мере воисди фирегь сохде черх хуьшден менфигIэтгьо пуьрсуьшевоз гьемкорсохи хэлгъгьо ве хьуькуьмгьо э игъроли песово чарундеи дуь эекиревоз гIэрейхэлгъие гъэножогъи, умогъой у гъосуьт э вэхд ю герек бири. Дуьимуьн войне: мере воисди э гуьнжо овурде гIэрейхэгъие жире эри корисохи кифлет. ЖэгIмие ме боширем э 61 вилеет гIуьлом ве боворинум, чуьки у зиёд сохди менфигIэт мере эки гIэрейхэлгъие корисохи, дори фирегье варасиреи гьейвэхдине гьэгъигъэти.
СТМЭГИ: Гьосуьт кандидатски десертаци эн ишму гIуьзети гIэрейхэлгъи политикигьо жире гъэножогъи ФРГ ве ГДР э гъэд 70-90-муьн салгьо 20-муьн девр. Чуь хьэвес венгесди ишмуре вихде э унгъэде асантсуьзе гьосуьт. Кумеки бири э ишму лугъонде хунде дануьсде эну э гуьрд сохде коргьоре Уруссиети хуне гIилми ве культури э Берлин?
Александр Анисимов: Мере менфигIэт бу рэхь гIэрейхэлгъи жирей корисохи, гъэножогъи э гIэрей германие хьуькуьмгьо ве тапшуьрмишие везифе э угьо гIэрейхэлгъи вилеетгьо гьисди вожиблуье гъэдуьр э гIэрейхэлгъи дипломати параменди. Бири ведини, чуьки гирошдени ёгъинлуье жирей корисохи э Европе ве э гIуьлом. Ме э гIилмие жофо хундеи дануьсдеи угьоре бэхшсохи вэгIэдо ве гъосут параменди. Песде ме кор сохдем жугьобдорлуье секретари уруссиет-германии Петербургие гоф сохдеи дуь одоми э бэхшвегири рэхьбергьо Германии ве Уруссиет, кор сохдем э М.С. Горбачеви, коминики э у дэгъдэгъэ бу сернуьш уруссиети лой гоф сохдеи дуь одоми. Унегуьре германии гьосуьт эри ме бу варасирени ве сенигIэткорлуь менфигIэтлуь. Э келе менфигIэтевоз ме кор сохдем зиёдте чор сал э Берлин жигегири гьем рэхьбери Уруссиети хуне гIилми ве культури ве несиетдорегор уруссиет векилхоне. Омбор дануьсдем сохде эри параменди дуьлои гъэножогъи. Мере бу ве хуьшденкордани гьосуьт: мере бу войге э жигею хуьшден ме э дорун кор расире э нацизм, хунде дануьсде гьосуьт эн хуьшде гешдеи гIилми синогъиревоз. Гье евэхди ме бирем вечирегор жире-бе-жирее чи ве вечирем немецки марке чуь карасди эри хундеи гьосуьт. Имид бирем,чуьки имбуруз мере гьисди еки эз хубтее коллекцие марке немецкозугьуни вилеетгьо.
Мере бу кори сохдеи дуь э екиревоз э догъистони жэгIмиет дин-догIоти догъи э Германие, кумеки доре эри энугьо э веровундеи фикир угьоре.
СТМЭГИ: Эз чуь вожиби эри ишму синогъи кор э аппаратгьо Хьуькуьм РФ ве Совети Федераци? Комини бараси бири рафде расире э гье у жугьобдорлуье жигегьо?
Александр Анисимов: Э комининиге гъэдер бэхд ме бири. Ме хуте бирем, чуьтам кор сохде Хьуькуьм Уруссиет ве Серкори Президенте, чуьтам э жиге овурде рэхьбери министерствигьо ве серворисохгьо. Ме хьозуьр сохдеи рафдеи сернуьш Хьуькуьме э екиге вилеет ве гъуногъ эну – э Уруссиет, сервори сохдем гирошденигьо кор э министерствигьо.
СТМЭГИ: Комини вилеетгьо, э комигьоки ишму веровундеи кор дипломатигьи, бири эри ишму лап четини э корсохи?
Александр Анисимов: Четини бу кор э Германие – ве э серноме, ве э жугьобдорлуье. Ме кор сохдем э 83 гьемкорсохгьо, эз комигьоки энжэгъ 13 одоми дануьсде бу урусси зугьун. Гировунде бири омборе кор э урусси гуфтирегоргьо жэгIмиет, эз де вилеетиге оморегор гьемкорсох. Иму э жиге овурде келе культурни ве мегIлуьметлуье дегиши.
СТМЭГИ: Те эхир 2023-муьн сал ишму сервори сохди Урусси хуне гIилми ве культури э Республике Замбия. Серкеширегоргьоре нушу доре эну омборежирее корисохи, мэгIрифети гьово ве хьэвескори. Гуьнжолуьи э гье у гьово шекуьлгьо эз алжирскигьо е гъэдер Тамаре Даниловни Анисимови?
Александр Анисимов: Гьелбетте. Унегуьре ме э кор венгесдем коргьой Тамаре Анисимови э гировунденигьо бирмундеи эже ихдилот сохдем э товун Уруссии шекуьлкешгьо ве эн кор угьо.
СТМЭГИ: Эри зигьисдегоргьо Замбии Уруссиет – у имидлуье социальни зеверо варафдеи, комики дорени хундеи э буьлуьнде хундение идоре. Белкине чуьки Африке данани доре ве чуь-ниге доре зигьисдегоргьой Уруссиете ве Европи?
Александр Анисимов: Омборе ветовусдеи ве имиди, боворини э хуби ве жэгIмиети. Э бедел мэгIрифети – миллети хэлгIэт. Ме овурдем эзунжо омборе жире хэлгIэт.
СТМЭГИ: Чуь кумеки доре ишмуре дошде хубе бурунее гъувотлуье бинуши? «гьождогьо» мироси енебуге …?
Александр Анисимов: Мироси ве вози э шахмати.
СТМЭГИ: Чуь несиет доре воисде ишмуре э жовони хундегоргьо, метлеб гьисдигьоре кор дипломати?
Александр Анисимов: Э гуьнжо овурде клуб жовони дипломатигьо. Хьозурлугъи ме сервори сохде, хунде лекцие ве гировунде дерс.
СТМЭГИ: Э эхир меслэхьэт иму доренит кутэхье фикир зиндегуни бараси эз Александра Гиреевиче Анисимове.
Александр Анисимов: Азади, ветовусдеи, бэхд!
СТМЭГИ: Согъбоши гуфдиреи ишмуре э серноме жугьоб ве тозе фикир!
Александр Анисимов: Гье евэхди ме согъбоши гуфдире э гьемме жэгIмиет дин догIоти эз у тигъэти, коминики доре кифлете Анисимовигьо
Корреспондент STMECI com Татьяна Михайлова
