Пуш—пушокие Руз Бараси э хьэвес ГБУ РД «Этномедиахолдинг «Догъисту» – Дофусхоне гозит «Ватан» дуь эекиревоз э Муниципальни догъи—жугьури театревоз гировунди акцие «Дошдеи когъозгьо эн ме» – Хэбергьо эз гирошдигьо вэхд. Э 2007-муьн сал ГIилмлуье Соводи дореи бинелуье мескен «Холокост» ведешенди суьфдеи гуьрд сохде оморе «Дошдеи когъозгьо эн ме». Проект вегуьрди дуьруьжде дуразкеши ве вегуьрдени келе тигъэти мэгIлуьмлуьи э хундегоргьо.
Э жире корисохи гъозие э жиге бири хундегоргьо СОШ №15 шегьер Дербенд. ГIэилгьо дануьсди э товун торихи веди биреи «лешгерчигьи секуьнжеи», э товун довгIои-когъоз овурде расунде гъуллугъсохи, э товун чуьтам э суьфдеи орине довгIо когъозгьо овурде расунде корсохгьо офдори э четини вес нисе сохдеи конвертгьо, ве гъэгъигъэт умогьой веди бири когъозгьо-секуьнжеи, кейки когъоз э десхэти лап асантие гъэд сохде е ченд гиле, ве э зевери лой нуьвуьсди жиге зиндегуни вегуьрдегоре.
Когъозгьо эз довгIо гъэдоти бири кутэхь, нуьвуьсде омори угьо гъэлемдешевоз э вэхд форигъэти э гIэрей гьовхогьо, э шеви вэхд. Бежид когъозгьо нуьвуьсде омори э гъовумлуье зугьун жугьури – жире-бе-жирее хьэрфномеревоз, комигьоре дануьсдени. Оммо омборе когъоз бири нуьвуьсде э зугьун урусси.
ДовгIои когъозгьо бири русмуле, екбиреи лешгерчигьоре э хуне деде-бебе, кифлетевоз.
Бэхшвегиргьо ихдилот сохди э товун, чуьтам хэбер эз довгIо гузет сохди э доруни, ихдилот сохди э гIэилгьо э товун гъэдуьр когъозгьо э довгIо, оммо э пушолуье лешгерчигьо шори сохди мэгIлуьмети эз хуне.
Гье у зерд биригьо секуьнжеи селигъэлуь дошде э кифлетгьо, дореи э дес овлодгьо – ве гье гене хундени, пехьникиесуьз гIэрсгьоре, бешгъэ эгенер сэхьиб эн нуьвуьсдеи не вогошди эз хоригьо гъовхо.
Ватанхои акцие ёргири, э гуьнжо овурди дофусхоне республикеине гозит «Ватан» дуь э еки э театревоз, нушу дори хуьшде хундеи когъозгьо дербендии догъи жугьургьо – бэхшвегиргьо Келе довгIой Ватани, фуьрсоригьо гъовумгьо ве куьндлуье хуьшде. Когъозгьоре хунди корсохгьо дофусхоне республикеине гозит «Ватан»: Ольге Ягудаеве хунди когъоз Соломонове Азарьи эри деде, сергуьрди хунде э зугьун жугьури эзуновлейге э урусси, кимигьо эз томошесохдегор гуш дошди э гIэрсевоз э чумгьо, унгъэде эз дорун гирошдение бири хунде у когъоз, гьемиге Ильмире Ильканаеве хунди когъоз Дадашеве Манувахе Мардахаевиче, Марият Сефербекове когъоз Осипове Шамае ве Моисей Аврумов хунди когъоз Мугдаши Хизгилове, возирегоргьо МГТ ве тербиевегуьрдегоргьо жэгIмисоводлуье школегьо шегьер.
Герме чекечекгьо бири эри дегьи салине Иосифе Нагдимунове, хундигьо дес зерение дестон э товун келеи келебебе Ифраиме Ягудаевиче Абрамове. Э вэхд хундеи Иосиф гуьрди э дес сирот келеи келебебере, э коминиревоз гъобул сохди бэхшвегири десдегешди «ГIэжелсуьзе десде»
«Гье у когъозгьо огол зере лап келе дивэгI жун! Ве не энжэгъ эн ме, оммо ве хьэрмэхьгьой эн ме. Эзу товун ки угьо эз дорун гирошденигьо дерд ве шори э гьержой бисдо, ве войгеревоз зури-зури винире куьндлуьи хуьшде. Гье у лап дес зерени!»,- гуфдири э товун нушу дореи хуьшде эз гировунде жире корисохи гъозие нуьгьимуьнклассии Лиор Юдаев. Гьееки э келете бэхшвегиргьоревоз ёровурдие акцие Лиор хунди когъоз хьэсуьломорегор Дербенде Рувине Давыдове.
Тигъэти томошесохдегор бири нушу доре музыкеи-литературеи композицие. Бэхшвегиргьо акцие, э гъэд угьо бири ве тербиевегуьрдегоргьо жэгIмисоводлуье школегьо шегьер, не энжэгъ хунде омори когъоз эз довгIо, оммо ве гуш дошди мэгIнигьо салгьо довгIо. Акцие ёргири рэхь сохди те эхир бирмундеи видеороликгьо эз е гъэдер «Когъозгьо, судешенде довгIоревоз», гьемиге сиротгьо игидгьо.
Э вэхд гирошде гъозие хунде омори когъозгьо дербендигьо – бэхшвегиргьо довгIо эн хуьшде гъовум ве куьндлуье, кучмиш сохдигьо дербенди краевед, публицист Ирине Михайлове.
«Гье кемте мунде угьоре, ки белкине эри иму ихдилот сохде э товун, чуь винири, чуь эз дивэгI жун лешгерчи гирошди, хьозуьрлугъи биреки э гужлуье пушо рафдеи енебуге эзуновлейге. Ве эри чуьки э ёр овурде овхьолет иловлеи эн у рузгьо, диеш бежид иму руй бире эки зиреклуье когъозгьо эн у салгьо. Эз гьеммей дузгунлуье ве дуьли-жуни – гье у когъоз эз довгIо. Гье у гьисди у русмуле, коминики бесдени эн иму эрхэ э уревоз дуринее вэгIэдоревоз»,- гIуьзет сохди сервор дофусхоне «Ватан» Виктор Михайлов.
Э бегьем сохдеи ватанхогьилуье гъозие жире кор бэхшвегиргьо вегирлуь бири ёргири телеф бире лешгерчигьо э е минутевоз гофсуьзи.
Акцие гировунде омори э рэхь жире тербие дореи ватанхогьи, э гуьнжо овурдеи гьис текебури э вилеет хуьшде, хьурметлуьи ве разилуьи хуьшдере эки инсон, гирошдигьо довгIо, дошдеи ёргири э товун игидьети хэлгъе э салгьо Келе довгIо Ватани.
