Э песини салгьо э Догъисту параменди мелиораци бири серсуьфдеине гъэдуьр ве жирелуье тигъэти – э кор венгесде проектгьо моле э де вилеетиге бердеи рэхь АПК. Чуьтам гIуьзет сохди э Миндигьхоз РД, э гирошдигьо сал э республике э кор венгесди 71 проект эз лой мелиорацие э мейдон 12,8 гьозор гектар.
Э зир гоф «мелиорацие» одоми бежид варасирени кор э товун расунде дореи гIове э хоригъуллугъкор. Гье у гьисди бедел дузгунлуье варасиреи, оммо мэгIэно у меселе дарафде гене е ченд бешгъэ программи гъосуьт, бердегор э дошдеи хори, хубте биреи гуьнжолуьи угьоре ве тегьер, зевербиреи мейвохьэсуьллуьи.
Эже гIов, унжо мэхьсуьл
Пэхьнии нисди, чуьки бинеборулуье бире гъозие зиндегуни гьисди гIов, э у хьисоб менфигIэтлуь ве хубтее мэхьсуьл хоригъуллугъсохие культуре омборте межбурлуьи эз гъэдер хьозуьрлугъ гIовдореи. Э республике иму битмишидори бинелуье омборте гьисди э хоригьо, эже э герме вэхд сал офдорени кеме гъэдер воруш. Гьечуь, 75% кутон жиге дореи э лап хуьшге игъролноме, 16% – э не расунде воруш ве 9% – э бемзери хушхьоле гIовелуь жигегьо. Оммо имуре э десдин дебиреи ижире бегьеми пурлуьигIови нуькерегьо, чуь Терек, Сулак ве Самур, э барасилуьи чуьни э республике динлуье бири сохде гIовдорение хоригъуллугъсохи, зиёдте 70% мол догъистони битмишидори молведешенде э гIовдорение хоригьо. Гьечи биренге, ведини вожиби кор э товун расундеи хоригьоре гереклуье гIови тегьер. Пул расундеи тигъэти хьуькуьме э пуьрсуьшгьо мелиораци эз некуми зевер бири пенж шеш сал песово, кейки эки федеральни овгъотгьо гьеле эз эн имуни хьэёмендлуье республикани бюджете доре бири 100 млн монет эри тозесохи ве параменди дорунихозяйствой мелиораци. Эз у вэхд тегьер хьуькуьмлуье кумекии гьечуь мунди, ведилуье кумекии дарафдени эз федеральни бюджет. Гьечи, э гирошдигьо сал э кор венгесди 32 проект гидромелиораци э мейдон 4381 га. Зиёдгъувотлуьи бири гировунде э вокурдеи тозесохи кор сохденигьо мелиорации объектгьо, жерге кор гировунде омори ве э гуьнжо овурде омборесали кошдеи э тегьер дугълеи гIовдореи.
Омборте очугълуье э хьуькуьмлуье тигъэти э пуьрсуьшгьо мелиорации жугьоб доре отрасль дунеидори. Сал эз сал келе бире мейдонгьо тумкори ве вечиреи сипре тэхуьл. Гьечуь, э гъэд 2017-2022-муьн салгьо э Догъисту вокурде омори 10 гьозор тозе дунеи инженери тегьер жиге ве тозесохдеи экуьнди 21 гьозор га. Э 2023-муьн сал иму гье гене ведарафдейм э нуботлуьи торихлуьи дуьруьжде бараси э товун кошдеи, вечиреи омборте 155 гьозор тонн дуне. Гье у гуфдирени, чуьки кумекии хьуькуьм гидромелиораци ведарафдени э ёгъинлуье бараси.
Ейлогъ вегуьрдени чодур
Бегьеми э вэхд ю герек гьисдигьо эри республике иму кор э товун тозеден э хуьшде дировунде битмишие чодур гъишлогъи омборе гъэдер кошдеи ве те биреи нисд сохдеи угьоре зобу биреи. Гьелбетте, энжэгъ тембел эз нуьвуьсдегоргьо э Догъисту не нуьвуьсди э товун четини тип-тигьи биреи хоригьо э софун республике. Гьейвэхдине риз гъэдерлуьи менфигIэти гье у гъишлогъгьо дорени сэхде гъэйгъу кеши гIилмчигьо ве жэгIмиети. Инжо э песини 40-50 сал омбор зофру бири бегьерлуьи молгъэреи гъэдер кошдеи, диеттеш веди бири лап зутее тип-тигьи угьоре.
Жирелуье эри эн и жейлее чапарлуье мескен хуьшге гьоволуье жиге ве диеш хуьшг биреи э сереботи хуьшгсохи дорум-мизрэхьие кулокгьо гьисди еки эз себеб биригьо. Келе корисохи э хьол-овхьол гъишлогъ дорени одомиухшешие себеб, нушудореи э омбор кори тип-тигьи бире гъишлогъ гуспендсергьой. Э бараси гирошдение коргьо нисд бири савзе-геи, э хоригьо расирени кулоки эрозие ве гъишлогъ бирени гъум ве муьрде солончакие бишгъоб. Тебиетгъэреулсохи ве социально-экономики мэгIэнолуьи пелесеи гъишлогъ гъиметсуьзи эри Догъисту – э тебиетлуье молгъэреи кутон у жейлее чапарлуье мескен дошдеи омборехьисоб геле гуспенд. Унегуьре рэхьбергьо регионе э товун четини тип-тигьи биреи хэбер дори э федеральни риз гъэдерлуьи. Бешгъэ республике иму э ухшешие гъэйгъукеши гьисди жерге екиге регионгьо вилеет, ве гьисди имиди, чуьки чоре эз и овхьолет мибу дуьруьжде хьуькумлуье программе.
Гьемиге э у вэгIэдо э песини салгьо э монети кумекиревоз Минхоригъуллугъи РФ ве Догъисту э мейдон экуьнди 20 гьозор гектаргьо гировунде омори фитомелиорации коргьо, рэхь кори комигьоки бири эри сэхд муьхькем сохде гъумгьо ве зеверсохи молгъэреигъоб пелесеи гъишлогъ. Э гирошдигьо сал э рэхь кори фитомелиораци веровунди 11 проектгьо, жерге кор э товун хуб сохдеи хьол-овхьол хори э кумекии савзелуье ве дор-кулеи битмиши гировунди э мейдон 4153 гектаре.
Екигегьо рэхь кори
Хьуькуьм дануьсди расунде гьемиге хэржилугъи эри гировунде бешгъэ жире мелиоративи коргьо, рэхь кори гьисдигьо эри дошдеи ве омборсохи мейвохьэсуьллуьи хоригьо, гьемиге э вогосундеи хоригьо э хоригъуллугъсохие кор. Бежид э ведарафдигьо эз хоригъуллугъи кор хоригьо вероморени ологъо. Кошде веровунде культури э ижире хори зутеине хэёл сохдеи гировундеи культуритехники кор, миё бу ведекуьрде битмиши ологъо эри гуьнжолуьи герекие игърол э серруи хори ве э угьоре мейвой куьки гъолинди. Э Догъисту э у рэхь кори гировунде оморени бегьеми доруние гъэдер кор, э гирошдигьо сал э мейдон 4099 га веровунди 28 проектгьо э товун культуритехникии жерге кор.
Э республике иму омборте бедел дигьбонихорире гьисди омборе енебуге миглее гъэдер муьнуькдерии. Чуьтам гIуьзет сохди э министерстве э гирошденигьо сал э гьисдигьо се рэхь кумекии (гидромелиораци, фитомелиораци ве культуртехники жерге кор) диеш зиёд сохди минкини хьуькуьмлуье хэржилугъи э гировундеи химии мелиораци, гьэгъигъэт гипси хори, чуь бегьеми э вэхд ю герек гьисдигьо эри солончакие хоригьо иму.
