Дофус зере омори тозе фегьмсохи эн шекуьлкеш Ш.Шалумов, э комики э хундендегоргьой хуьшде ихдилот сохдени э товун эну, чуь у офди э песини салгьо. «У попранной истины нет срока давности» – гьэгъигъэт гьечуь у нум дори тозе кор хуьшдере. И коре эки дофусзереи хьозуьр сохди Меркез дошдеи ве параменд сохдеи миллетлуье гIэдотгьоре, жирелуьи зугьуне, базургенди ве торихлуье мироси эн жугьургьой догъири «Sholumi» э кумеки Фонд СТМЭГИревоз. Рэхьбер эн дофус зеренигьо проект – Шауль Симан Тов.

• Шалум, гьеммейки дануьсдени, ки ишму хубе шекуьлкеши ве гьемчуьн ишму хунде дануьсденит зиндегуни ве мэгIрифетлуье мироси эн гIэзизе лелей ишмуре, Мардахай Овшолуме Сибири.
• Ме гьич фикир нисе сохдебируьм э хундегоргьо мэгIлуьм сохде, ки Мардахай Овшолум Сибири гъовум мени. Гуфдиренки ки ижире одоми гъовуми хундегоргьо эки туь бибоворин биренуьт. Бирени гьечуь, ки гьемме, чуь ме нуьвуьсденуьм э товум шогьир-бунтарь, э товун дербентски Робин-Гуд, э товун гъэлхэндчи эн гъувотсуьзгьо ве муьрскешгьо, э товун верзуьшлуье нушудорегор эн дин-догIотие жэгIмиет иму, комики бирмундени гьэгътгъэтлуье миллетлуье гIошири эн гьемме хэлгъ эн жугьургьой догъире, расирени э ме ве дие э екиш?! Мие фикир сохим, екиреш эз соводлуье одомигьой иму эну вэгIэдо не воисди гуфдире фикир хуьшдере э гIэршуй кор сохденигьо хьуькуьм. Кире воисде э гъэршуй гьеммейки рафде?! Иреш гьер чуьтам бисдо гIэмел миев варасире. Оммо хьэйф, эгенер и гIэдотлуье бигIорини эн гьемватанигьой жэгIмиетлуье шогьири! Бедбихьисобини эки еровурди, чуьтам нуьвуьсдебу Х.Авшалумов, «еки эз лаб хубтее игидгьо – эн кукгьой хэлгъ иму…, дестонгьой комики лап мэгIлуьмлуь бируьт э гIэрей жугьургьо. Енебуге, чуьтам нуьвуьсдебу Г.Б.Мусаханова, «шогьир имуре, э мэгIрифет хуьшдеревоз бирмунденигьо тозе нуьвуьсденигьо базургенди эн жугьургьой догъире эн эхир ХlХ-муьн-сер эн ХХ-муьн девр, те 20-муьн салгьо».
• Чендгъэдер книггьо дофус зерейт э товун буьзуьрге келетей ишму?
• Лап суьфдеи книг-фегьмсохиме, «Легендарный Мардахай Овшолум Сибири (Сибирский), 1860-1925), дофус зере оморебу э 2009-муьн сал э дофусхоне «Мирвори». Дуьимуьн книг, «Поэт-бунтарь Мардахай Овшолум Сибири (Сибирский), 1860-1925», дофус зере оморебу гье э у дофусхоне э 2013-муьн сал. Бэгъдовой чор салгьо, э 2017-муьн сал, э Меркез «Sholumi» дофус зере оморени книг ме «Возврашаясь к истокам, или Шила в мешке не утаишь».
  Э товун бедбэхде гъисмет ве э товун мэгIрифет эн шогьир-бунтарь Мардахай Овшолум, нум комиреки э вэхд совети гуьрде гIэмел нисе оморембу, оммо гIэребир нуьвуьсдегоргьой иму э дофусзереигьой хуьшде нуьвуьсдембируьт э товун эну. Гьемчуьн угьо э унжо нуьвуьсдембируьт дестонгьой энуре. Гье гьечуь гIэребир, не денишире э негьишдеигьо, дофус зере оморембу ве дестонгьо-мэгIнигьой эну. Э песини салгьо эки мэгIрифет эн Мардахай Овшолуми одомигьо мерэгълуь биренуьт. Э товун эну нуьвуьсде омори книггьо, дофус зере омори дофусзереигьо, э гIуьзет эну нуьвуьсде оморени жуьр-бе-жире нуьвуьсдеигьо, дестонгьо ве диеш. Эз 2012-муьн салевоз мэгIрифет эн Мардахай Овшолум хунде дануьсде оморени э дерсгьой эдебиет э кумыкски жигIмиесоводие школегьой Догъисту, гьемчуьн эн Чечня. Гьегъигъэтиш, еровурди хэлгъ лап дурази.
• Енебуге «Дузи артсуьзи» — чоримуьн книг ишму нуьвуьсде омори э товун эни гъосуьт?
• Гьемме эхире фикиргьо э суьфдеи ве э дуьимуьн кор дегиш сохде не омори, ве гьердуь энугьо ежиреи. Эгенер суьфдеи нуьвуьсде оморебу эз чуьклеи салгьо э ме мэгIлуьм гьисдигьо гъозиегьо, эз ихдилотгьой гъовумгьо ве эн омбаре хьовиргьой бебейме, оммо и гъэгъигъэтлуье кор тогIин сохде омори э зиедие архивни молгьоревоз. Омбардеки эзугьо э хундегоргьой иму мэгIлуьм нисди. Э угьо веди бирени вогьне, э сереботи комики е жерге те советски эдебиет эн жугьургьой догъи фурмуш сохде оморебу. Кейки, э сереботи жейле одомигьо, хэлгъэ нисе бире базургенде овгъот.
• Гьейчуь герек бу е бойгеш гуфдире э товун эну, э товун чуь гуфдире оморебу э фегьмсохигьой эн 2017-муьн сал?
• Гереки дузире гуфдире, вечиренки омбаре тозе молгьо, е вэгIэдо ме гьэгъигъэтиш гье бирден бибоворин бисдоруьм герекиге дофус зере диеш е коригере. Эхи эхире фикиргьо дегиш сохде не омори, угьо гье у жиреи. Ве кире и книг герек мибу э и четине имбурузине гIуьлом? Оммо ме фикир хуьшдере дегиш сохдем, хунденки книг литературоведе ве фольклористе ве эн академик РАН Г.Г.Гамзатове «Дагестан. Историко-литературный процесс». И книг дофус зере омори э 1990-муьн сал ве э унжо нуьвуьсдегор гIуьзетлуь сохдени «раче шогьирие мироси эн е жерге хубе мэгIрифетлуье одомигьоре, эн гъувотлуье одомигьоре, ве эн четине гъисметгьоре – Омарла Батырае ве Йрчи Казака, Етим Эмине ве Махмуде эз Кахаб-Росо, Гамзате Цадасы ве Сулейман Стальскире, комики муьхькемлуь ве эри гьеммишелуьги дешенде омори э эдебиетлуье классике эн омбаремиллетлуье Догъисту ве бири гIошири одомигьо. Чуьтам виниренимге, нушудорегоргьой хэлгъ иму э и хьисоб не дери. Гаджи Гамзатович тэхсикор нисди, ки у вэгIэдо эз мэгIлуьм сохде оморигьо суьфдеи эдебиетлуье зугьунгьо эн хэлгъгьой Догъисту у шумордебу «хубе мэгIрифетлуье одомигьоре» энжэгъ чоре эзугьо: кумыкски, лезгински, даргински ве аварски. У нисд дануьсдембу зиед сохде и жергере диеш э е астареревоз, комики нуьвуьсдембу э пенжимуьн эдебиетлуье зугьун эн хэлгъой Догъисту – э зугьун догълуье жугьургьо. У не дануьсди зиед сохде и хьисобе эз у товун ки татски советски пушебергьо не гьишдет. Э товун эну э пуре тегьеревоз мэгIлуьм сохде оморени э и кор.
• Ишму фикир не сохдебирит э товун эну, ки бовор не сохдегоргьо гьеммише офде миев?
• Мере воисдени е несиет доре: бигьил угьо, тигъэтлуь шинох биренки э и дофусзереиревоз, хуьшденишу жугьоб дуьт э сер бинелуье пуьрсуьшгьо, комигьоки норе омори э эхир фегьмсохи, ве ме бовор сохденуьм.
• Чуь дениширейт ишму эз тараф хундегоргьо?
• Гьебелкине, и кор сеч бирени эзу э товун чуь имбуруз фикир сохденуьт гьемватанигьойме. Гьелбекине угьо э товун эну фикир нисе сохденуьт. Оммо гереки гуфдире э товун эну, ки бинелуье верэгъгьой торих иму гьебелкине сэхд мибу, эри гьеммишелуьги. Имидлуь биренуьм ки мерэгъ эки базургенде мироси эн догълуье жугьургьо эн вэхд совети тозеден мибу.