Э гIэдот гуьре 8-муьн февраль нушу доре оморени чуьн руз уруссиетлуье гIилми. Э гьер девр гьер миллете бири гIилм, культуре, литературе ве гIэдотгьо ю. Гьемчуьн угьоре мэгIлуьмлуье одомигьоюш гьисди, буьзуьрг ве эрклуь сохденуьтгьо хэлгъ хуьшдере э гIуьзетлуье жофой хуьшдеревоз. Э жергей энугьо деруьт гьемчуьн жофодусде одомигьой хэлгъ имуш, комигьоки гьер вэхд хьозуруьт эри веноре гъувот эгъуьлире, дананире, эшгъ дуьле эри гировунде э зиндегуни норетгьо везифегьошуре.

Бинелуье чешмей зиндегуни инсон гьисди жофо. Миллет хэлгъиму лап гIошири э ужире одомигьоревоз, комигьоки бэхширет омбаре эри дошдеи ве параменд сохдеи гIилм ве культурей вилеет имуре.
Имубурузиш э жергей омбаре хэлгъгьой Догъисту Уруссиет тен-бе-тен эдее кор сохденуьт омбаре одомигьой хэлгъ иму, э гIэрей комигьоки деруьт гьемчуьн жовоне ферзендгьойму.
Оммо сер ебо вохурденге э келете одомигьоревоз, э товун комигьоки омбар дануьсденуьм ве диеш омбарте шиновусдем, мере воисдени ихдилот сохум э товун энугьо эри гьемме, чуьнки зиндегуни, рэхь жофои, гIуьзетлуье коргьой энугьо верзиренуьт эри э товун энугьо дануьсдеи гьемме, иллогьки келе биренуьтгьо эрхэгьо..
Имбуруз мере воисдени ихдилот сохде э товун еки эз угьо. У гьисди Мусаханова Галина Беньяминовна – суьфдеи зен-гIилмчи э гIэрей жугьургьой догъи Догъисту, кандидат филологически гIилми, комики омбаре салгьо кор сохди чуьн келе корсох Институт зугьуни, литературе ве искусствой Догъистонлуье гIилмлуье меркез РАН. Э товун эни жоборде зен хэлгъиму изму нуьвуьсде оморет э мескенлуье ве гIэрейхэлгълуье дофусигьо.
Меш уре эз зуревоз дануьсденуьм, чуьнки у гьисди гъовум шуьвер ме, комики омбар ихдилот сохди эри ме э товун мерэгълуье зен ве кифлет эну, гьемчуьн мере бири гъисмет вохурде э уревоз э Махачкале э 2007-муьн сал э еки эз нуботлуье мейдунгьой тати.
Те е гиле томомлуье жире гуфдире э товун рэхь эни божоренлуье тербиедорегор ве гIилмчи, мере воисдени гуфдире э товун жовоне вэхдгьой ве кифлет эну.
Галина (Гевгъид) Мусаханова эз деде хьэсуьл омори 5-муьн июнь (э тозе тегьер 19-муьн июль) э 1924-муьн сал э шегьер Дербенд э кифлет жофокешгьо. Гъэдимие гъумолет Мусахановгьо нушу доре оморебу еки эз гъэдимигьо, комики сер гирде оморени эз рабби Миши, комики зигьисдебу э дигь Або-Сово экуьндигьой Дербенд. Торих гъоим дошдени мэгIэсире, ки Рабби Миши бу гуфдире э хубе гъэножогъигьо э миллет муьсурмуниревоз, гировундебу э угьоревоз дусдлуье ологъигьо, дебири уре хьуьрмет э гъэрей дин мисурмуни, ве огол зеребируьт уре Муса-хон. Нуьвэхь, кук Истохор ошгорлуь бире эки ижире нум вегирдени эри хуьшде фомилере чуьн Мусаханов. Гъовумгьой бирор эну Хьэнуко биренуьт Ханукаевгьо. Э гъэдимие меселегьо гуьре, Беньямин Нуьвэхь дуьшмени бире э кукгIэмлегьой хуьшдеревоз, гIэилгьой Хьэнуко Истохоревоз, кучмиш бире вадарафдени эз Дербенд ве оморени эри зигьисде э дигь Нукол (Рукель). Эзумбэгъдоиге э нушу доре оморетгьо ихдилотгьой Галина Мусаханова гуьре, Нуьвэхь кук Истохор вогошдени э Дербенд ве э гIэрей вэхдгьо 1912 ве 1917-муьн салгьо, гъобул сохде оморени э тожирлуье гильдие.
Бебедей-дедей Галина бируьт дуь эри еки кукгIэмле-духдергIэмлегьо. Э омбаре гIэиллуье кифлет бебе-дедей хуьшде Галине бу дуьимуьн ферзенд. Оммо э гъисмет хуьшде гуьре гIэилгьой Мусахановгьо муьрдебируьт э вэхд гIэили, ве зинде мундебируьт энжэгъ чор гIэилгьо – хэгьергьо Ева, Хьисибо, Галине, гьемчуьн бирор Борис.
Мерэгълуьни, ки нум эн Галине норе оморебу Гевгъид, э гIуьзет келедеде, эз комики жовоне духдер сохдебу келегеди ве э эрклуьиревоз бердебу и нуме.
Дедей эн Г.Мусаханова – Серфит Унетеновна бу эз гъумолет еки эз ведилуье ферзендгьой хэлгъ иму Ехииль Мататов, комики келе нишоне гьишди э политически ве культурни овхьолет зиндегуни Догъисту. Соводсуьз увэхди бугеш зен, Гевгъид бу омбар дуьруьсде, эгъуьлменде, божорене зен. Э гуфдиреигьой эн Г.Мусаханова гуьре, е гиле э вэхд рафдеи угьо э шегьер Ленинград нушу доре оморебу ижире-гъозие гъэдер, кейки э музей Петергоф, винире тэхд тожи падшогь Екатеринаре, дедей Серфит векендении зенжил хуьшдере эз герде ве нуьшдени э сер тэхд тожи. Э гьэгърегуни корсох музей э сереботи нуьшдеи э унжо, у жогьоб дорени, ки. «Изму гьемме чигьо деруьт э дес хэлгъ. Екатерина ченд гиле нуьшди, эри меш е гиле семе гIэмел миев нуьшде э сер тэхд тожи». Ижире гъозие нушу дорени, ки гьер зене, воисдени е гиле семе, хуьшдерер хьисоб сохде падшогь.
Кифлет Мусахановгьо зигьисдебируьт э еки эз меркезлуье кучегьой шегьер Дербенд э нум Ленин, э гъуншулуьгъи мэгIлуьмлуье шогьир ве овосунечи – Шоул Симанду. Демунде э дуьл жовоне духдер мерэгълуье широгьой эн келе мерд, э дуразе рушгьоревоз, бэгъдевой омбаре салгьо гирошдеи Галина Беньяминовна гировундени чорризегьой энуре эз цикл «Алеф-би», нуьвуьсде оморебугьо э хьэрфгьой гъиврии элефби э зугьун азербайджани.
Омбар муьгьбетлуь биреи эки хундеи, вегирдеи дананигьо, бебе-дедей Мусахановгьо дорет гьемме хьэрекетигьошуре эри гIэилгьо гъобул сохдеи дананигьой соводире ве бире верзирение одомигьо, чуьнки руьхь интеллегенти ве культури эз бине дебири э гъумолет энугьо.
Галина Мусаханова сер гирдени хундеи хуьшдере э сш №1 шегьер Дербенд э нум Сталин бугьо. Песде ве те изму у гирдени нум Игид Союз Советире Владимир Громаковскире, э комиревозки Галина Мусаханова хуьндебируьт эеки ве нуьшдебируьт э сер е парте.
Бэгъдевой ченд салгьо кор сохдеи жигегир директор шороблуье-коньячни комбинат бебей эн Галинере – Беньямин Мусаханове ве е чендигьойгереш э 1938-муьн сал э андуьрмиш нисе сохде оморенуьтгьо себебгьо дешенденуьт э гъэземет, бэгъдевой е салиге гирошдеи ведиреморе эз гъэземет, бебей эну тэхьсир сохде хьэрмэхьгьой хуьшдерре э хогьини, уре дие нисе воисде зигьисде э Дербенд, кучмиш бире э кифлет хуьшдеревоз, рафденуьт эри зигьисде э мэгIдон Догъисту шегьер Махачкале.
Гьеле э вэхд хундеи э школе бири зиреклуье гIэил, омбаре тигъэт хуьшдере дори эри буьлуьнде дананигьой хундеи.
Эз гIэилиревоз э ер гIилмлуье зен хэлгъ иму мунди у гъозие, кейки гьелле эслогъ чуькле духдерле биреи, дуьлтиже, гьеммише хэнделове бебе эз кор оморе бэгъдо, комики ченд салгьо кор сохди чуьн шоробсох, э гъужогъ вегирде чуькле гIэиле, мипуьрси эз у коми широгьоре у дануьсдениге эзвер, ве у э келе хьэвесевоз хунде енебуге ихдилот сохдебу ихдилоте, енебуге е бэхш дестоне эз пушоте шиновусдебугьо эз хэгьер бирор хуьшде э вэхд угьо хундеи нубогьоре. Эз у вэхдевоз омбар муьгьбетлуь бире эки гоф уре бирени келе ниет эри вегирде буьлуьнде дананигьоре ве гъобул сохде сенигIэт филологе. Унегуьре э 1942-муьн сал э барасиревоз хунде бегьем сохдени Махачкалински школере Галина Мусаханова дарафдени эри хунде э Догъистонлуье педагогически институт э филологически факультет. Омбаре гъувот ве хьэрекетигьой хуьшдере у дорени э вэхд хундеи эз дуьли ю бугьо сенигIэт, гьемчуьн келе гъэдер бэхш вегирдени э гьемме жэгIмие коргьой зиндегуни студентгьо.Ченд сал хундеи э институт гуйге сечмиш не сохде гирошденуьт. Э 1948-муьн сал варасде институте э буьлуьнде гъиметгьоревоз, рафдени э шуьвер э Иосиф Азизов, жовоне ферзенд рабби Манашир эз шегеьр Дербенд, комики увэхди кор сохдебу чуьн тербиедорегор э Академией гIилми.
Э 1949-муьн сал Галина Беньяминовна диеш муьхшуьл бире эри вегирде буьлуьнде дананигьой соводире, рафдени э Москов ве дарафдени эри хунде э аспирантурей Московски институт зугьунгьой Мизрэхьи АН СССР. Унжо гIилмлуье рэхьбер эн жовоне аспирант бирени академик В.А.Гордлевски, мерэгълуье инсон, холисе дануьсдегор е чед зугьунгьо, турки, гIэреби, фарси, гьемчуьн гьемме зугьунгьой Средни Азиере ве Поволжьере, гьемчуьн е ченд европейски зугьуньгьоигереш.
Э мегь апрель 1953-муьн сал гъэлхэнд сохде э Москов кандидатски диссертациере э темей «Кумыкски драматургия», бирени суьфдеи зен э Догъисту – кандидат фолологически гIилми. Эшгълуье тегьер кор сохдеи эну овурдени Г.Мусахановаре эки параменди синогъи эну.
Э вэхд корисохи э институт Галина Беньяминовна бирмунди желдлуьи хуьшдере, жофо кешире эз дуьли бирмунде хубе нишонегьоре. У гьисди автор дуь разделгьой омбаре томник «Торих омбаремиллетлуье советски литературе», гуьнжуьнде оморигьо эз тараф Институт гIуьломлуье литературе, статьягьо э «Келе советски энциклопедие» ве «Кутэхьэ литературни энциклопедие».
Э 1957-муьн сал э Махачкале дофус зере оморени книг «Очеркгьой догъистонлуье советски литературе», э 1959-муьн сал – монография «Очеркгьой кумыкски дореволюционни литературе», э 1967-муьн сал – «Торихгьой догъистонлуье советски литературе». Э 1993-муьн сал – книг «Татски литература» (Очерк торихи.1917-1990-муьн салгьо). Э товун эни киг воисдени гуфдире жирелуье тегьер. 15-муьн декабрь э 2007-муьн сал шуьвер рафдебу э гъуногълугъи эки Галина Беньяминовна эри сер кешире э холей хуьшде ве бэхширени и книге. Вокурде гье суьфдеи верэгъгьой книге ме омбар шор биренуьм хунде гофгьой омбаракбуире э тозе оморенигьо салевоз, ве хосде жунсогъи ве хушхьоллуьи эри кифлет иму, нуьвуьсде оморебугьо э зугьун урусси эз нуминей Галина Беньяминовна. Гьелбет эри ме и книг бу келе бэхш, чуьнки у нушу доребу обзор татски литературере. Э и книг автор гировунди омбаре фегьмгирлуье коргьоре эз тараф бинегьой литературе, гуьнжуьнде оморигьо э зугьун тати. Гьемчуьн у нушу дорени рэхь яратмиши ве параменди татски литературе эз тараф современность, гирошденуьтгьо дегишигьо, тогIинлуь биреи тозе фикиргьо, ошгорлуь сохденуьтгьо расдире э товун торих советски жэгIмиет.
Книг нушу доре оморени эз Пушойгофи. Э товун культурни-торихлуье предпосылкегьой яратмиш сохде омореи татски литературе, гьемчуьн серномегьо:1. Яратмиши ве параменди татски литературе (1927-1940-муьн салгьо). 2.Гъобул сохдеи ве вир сохдеи литературей те довгIо сер гирдеи ве довгIобэгъдоине вэхд. 3. Проблематике ве художественни ниишонегьой татски литератре 60-80-муьн салгьо. Ве песойгофи — Э товун кими артгьо ве перспективегьо.
Ошгорлуь сохде оморебируьтгьо азадигьо, гирошдеи эз догматически гешдеигьой архивни документгьо ошгорлуь сохденуьт суьфдегьо сэхд сохде оморебугьо архивгьо, нушу доре оморебируьт эз зуревоз вир биребируьтгьо материалгьо, тозеден биреи кими литературни пластгьой торихи ве терг сохде оморебируьтгьо эз торих нумгьой нуьвуьсдегоргьо ве произведениегьой энугьо. Эри очугъ ве пурлуь сохдеи современни литературни процессе нуьвуьсдеи э песини серноме нушу доре оморени те 1990-муьн сал. Автор ошгорлуь сохдени мерэгълуье произведениегьоре, нушу дорени тозе нумгьоре, гIуьзетлуь биретгьо э песини 15 салгьо.
Галина Беньяминовна дори эри кор келе жуьргIэт ве гъувот хуьшдере э данани ве синогъи хуьшде гуьре, дануьсди коре дузов ве сербегьем овурде. Э хотур архивни корисохи хуьшде посмертни реабилитировани биребу мэгIлуьмлуье одоми э дербенд Эсеф-Итом Пинхасов, ерэгъ зере оморебугьо э 1920-муьн сал. Г.Мусаханова гешде офдени документе, эжеки очугъ нушу доре оморени э товун тэхьсирсуьзи эну.
Омбаре тербиедорегоргьой догъистонлуье вузгьо, кандидатгьо ве докторгьой гIилми бирет студентгьой эну. Студентгьой хуьшдере Галина Мусаханова дори неки хубе дананигьо, гьемчуьн у дори угьоре хубе несигIэтгьо, чуьтам гьер одоми, неки э гьер рузине кор хуьшдеревоз мие э дуьруьсдиревоз э жиге биеруь гъэрхунди хуьшдере э пушой хэлгъ, ве вилеет хуьшде.
Э гьер жигей корисохи хуьшде Г.Мусаханова бирмунди желдлуьи хуьшдере, жофо кешире эз дуьли, бирмунде хубе нишонегьоре.
ГIилмлуье статьягьой Г.Мусаханова дофус зере оморенуьт э жире-бе-жире гозитгьо ве журналгьо. Э журнал «Хэлгъгьой Догъисту» эз 2002-муьн сал дофус зере омори статья « Эки торих параменди ве хундеи татски литературни зугьуне». Омбаре гIилмлуье статьягьой эну, нуьвуьсде оморетгьо э песини вэхд, эки келе хьэйфбери гьеле дофус зере не оморет, чуьнки уре гьелбет нисди минкини э сереботи е ченд вожиблуье себебегьо. Изму жоборде зен хэлгъ иму расири э огьиле салгьой зиндегуни хуьшде. И пушогьо у вохурди э 90 салине юбилей хуьшде. Э гIэрей эни омбаре салгьо Галина Беньяминовна хьуьрмет гъэзенж сохди э дуьруьсде жофой хуьшдеревоз э гIэрей рэхьбергьо ве коллегегьой хуьшде. Неденишире э салгьой гIуьмуьр хуьшде у гьисди еки эз ижире дуьлтиже одомигьо, комики е дэгъдэгъэш корсуьз нуьшде нисе дануьсде. У гьисди бинелуье чигьрет эн хосиет эну. Эри эну гьемме коргьо мерэгълуьнуьт. Г.Мусаханова гьисди еки эз ведилуье хундегоргьой гозит «Ватан» иму. У селт хундени гьемме статьягьоре ве герек гьисдиге нушу дорени кемсуьгигьой энуре, зенг зере эри э телефон гуьре.
Гьер одоми мие бегьем соху гъэрхунди хуьшдере э томом варасиреиревоз, ки поке зарблуье жофо эну руз-бе-руз эдее зиед сохде овгъотгьой Ватане, гужлуь ве муьхькемлуь сохде экономике ве гъэлхэндие гъувотгьой энуре, куьнд овурде метлеб энуре э товун диеш раче гуьлишонлуье зиндегуни.
Хьуьрмет эе Галина Мусаханова, э товун комики ме имбуруз нуьвуьсдем, у гъобул сохди э божорени ве келе жофой хуьшдеревоз. Эз расдиш и логьигълуье хьуьрмети.
Имуш эз нуминей редакцией «Ватан» омбаракбу сохденим уре э юбилеевоз, хосденим эри эну жунсогъи ве дуьлдинжи, винире темизе асмуре э зеверсер хуьшде.
Диеш иму омбар шори, келегеди сохденим эз гьер одоми хэлгъ иму, комики э хубе кор, хубе нум хуьшдеревоз, хьуьрмет, эрк, дусди гъэзенж сохди эри хэлгъ ве гIэзизе ватан хуьшде.